میدان آزادی یا میدان شهیاد که در قسمت غربی تهران قرار گرفته‌است و مسافرانی که از بزرگراه شهید لشگری به تهران وارد میشوند، به عنوان اولین نماد شهری این میدان و بنای مخصوص آن را مورد توجه قرار می‌دهند. این بنا توسط حسین امانت طراح و معمار و از بهاییان کانادایی-ایرانی است. حسین امانت دانش‌آموخته دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران است.
بنای برج آزادی که به عنوان نمادی از شهر تهران می باشد، این برج که به مناسبت یادبود جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران و به عنوان نمادی از «ایران مدرن» و نشانی از «دروازه تمدن بزرگ» در سدهٔ بیستم در زمان سلطنت محمد رضا شاه پهلوی ساخته شد. پایه نظرسنجی های انجام شده اکثریت شهروندان تهرانی برج آزادی را به عنوان نماد شهر تهران معرفی کرده اند. همچنین بر اساس همین نظرسنجی میدان آزادی، پس از موزه ها و کاخ ها، سومین جایی است که شهروندان تهرانی برای معرفی به بازدیدکنندگان خارجی دارای اولویت می دانند. از سال ۱۳۵۲ هجری شمسی تا سال ۱۳۵۷ اسکناس های دویست ریالی ایران با تصویری از این برج چاپ و نشر می شد.
میدان آزادی که که قبل از انقلاب ۱۳۵۷ ایران میدان شهیاد نام داشت، به صورت بیضی ساخته شده‌است که در مرکز آن برج آزادی قرار گرفته‌است و در حاشیه‌ی آن دو مسیر اتومبیل‌رو که در بعضی قسمت‌ها به صورت دو طبقه ساخته‌شده‌است، قرار گرفته‌است. بین بنای برج آزادی و مسیرهای اطراف میدان نیز باغچه‌های چمن‌کاری شده به صورت شش ضلعی ساخته شده‌است. و با مساحت ۵۰٬۰۰۰ مترمربع پس از میدان نقش جهان با مساحت ۸۹٬۶۰۰ مترمربع، بزرگ‌ترین میدان ایران است و برج آزادی با ارتفاع چهل و هشت متر، که یکی از نمادهای تهران است، در آن قرار دارد.
نقشهء میدان دقیقاً از سقف مسجد شیخ‌لطف‌الله اقتباس شده، فقط به جای یک دایره، در اینجا دو بخش از دو بیضی با کانون‌های متفاوت وجود دارند. اغلب طرح‌های پروژه، از جمله این طرح را روح‌الله نیک‌خصال با نقشه‌های پیچیدهء هندسی و با الهام از نمونه‌های تاریخی و با چرخشی مدرن پرورانده است. گرچه نیک‌خصال در آن دوران دانشجوی سال سوم بود و در دفتر امانت کار می‌کرد، اما به گفتهء امانت <در هندسه نابغه بود> و بنابراین مسئولیت طرح‌های اجرایی مقدماتی به او سپرده شد. البته طراحی سازهِ دانکن مایکل که ۸ Over Arup انجام داد، کمک شایانی به سازمان‌دهی هندسی این طرح‌ها کرد.
تحلیل هندسی تناسبات برج آن را کوتاه و تنومند نشان می‌دهد. در واقع اگر برج بلندتر می بود و اگر سه دایره افقی با دایره‌های عمودی هم‌سان بودند، قطعاً اوج‌گیری برج بیشتر القا می‌شد و دیگر همچون هیکلی بدون سر و گردن به نظر نمی‌رسید. اما به هرحال، ارتفاع ۴۵ متری برج که به دلیل نزدیکی به فرودگاه به طرح امانت تحمیل شده بود، او را محدود می‌کرد. بنابراین آنچه را که در ارتفاع نمی‌توانست به‌دست آورد، با گسترش افقی ستون‌ها و عظمت شکل‌های توخالی قسمت پایین جبران کرد.
معمار این بنا حسین امانت آرشیتکت و طراح ساختمان‌های اولیهٔ دانشگاه صنعتی شریف و بسیاری از سازه‌های دیگر در ایران و جهان است.
حسین امانت پس از پروژه پیروزمندانهٔ برج آزادی که تا پیش از انقلاب برج شهیاد نامیده می‌شد و دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف)، نظارت و سرپرستی ساخت موزه بزرگ پاسارگاد در نزدیکی آرامگاه کوروش کبیر به او واگذار شد. امانت هم چنین معمار و طراح شماری چند از مراکز صنایع دستی، مدرسه، کتابخانه و حتی یک شهرک تفریحاتی در ساحل دریای خزر بوده‌است. او بعدها با گسترش کار خویش بناهایی در بیرون از کشور را نیز طراحی نمود، از آن دست، بنای سفارت ایران در شهر پکن، پایتخت جمهوری خلق چین که متمایزترین سفارتخانه ناحیه دیپلماتیک در پکن است.
از دیگر سازه‌های طراحی شده به دست وی می‌توان به این موردها اشاره کرد:
- ساختمان ابن سینا در دانشگاه صنعتی شریف (آریامهر پیشین) در سال ۱۳۵۴،
- ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (مرکز صنایع دستی پیشین)، کامل شده در سال ۱۳۶۳
- ساختمان سفارت ایران در پکن (کامل شده در سال ۱۳۶۲)،
- مرکز بهاییان در ویرجینیا آمریکا،
- مرکز بهاییان در تگزاس آمریکا،
- ساختمان مقر بیت العدل اعظم، از ساختمان‌های حول مقام اعلی، بارگاه باب در حیفا
- دارالتبلیغ بین‌المللی از ساختمان‌های حول قوس مقام اعلی،
- محفظه آثار بهایی از ساختمان‌های حول قوس مقام اعلی،
- مشرق‌الاذکار در ساموآ
تاریخچه ساخت برج شهیاد (چیزهایی که کمتر درباره این بنا میدانیم)
شاید کمتر کسی از تاریخ و نحوه ی ساخت این پروژه اطلاعاتی داشته باشد. همانطور که میدانیم شهرهای بزرگ دنیا معمولا توسط نمادی از دیگر شهرها متمایز میشوند اما در آن زمان ها شهر تهران که در حال گذر از مرحله ی مدرنیته بود و شکلی مدرن و غربی به خود میگرفت نمادی نداشت. پس در دستورکار شاه ساخت نمادی برای شهر که هم مدرن و هم حاوی نمادی از ایران باستان باشد قرار گرفت. شاه هنگام سخن گفتن از تمدن بزرگ، از «دروازه‌ای» هم که به آن منتهی می‌شد یاد می‌کرد. بنابراین ساختن «دروازه‌ای» جدید در دستور کار قرار گرفت تا آرزوی شاهانه در قالب یک بنای یادبود برآورده شود. شورای جشن‌های ۲۵۰۰ ساله در آبان ۱۳۳۸ به ریاست سناتور جواد بوشهری تأسیس شد. برج شهیاد یکی از پروژه‌های متعدد این شورا بود که در واقع، هم از نظر تخصیص بودجه و هم دامنه ی تأثیر، پروژه‌ای کوچک به شمار می‌رفت. در سال ۱۳۴۳ سناتور بوشهری، به دستور شاه، سفارش ساخت دروازه ی یادبود را به دفتر معماری بنیان داد که مدیرعامل آن امیرنصرت منقّح بود.
ساخت این میدان به نوعی بین معماران برجسته به مسابقه گذاشته شد تا اینکه در نهایت طرح امانت مورد قبول و ساخت قرار گرفت.
از دیدگاه شهرسازی شاید میدان آزادی میدانی مانند میدان نقش جهان اصفهان به عنوان مکانی برای روابط اجتماعی تنگاتنگ مردمی نباشد اما میدان آزادی تهران حتی امروزه نیز به عنوان مرکزی برای تجمع مردم از جمله عزاداری ها، اعتراضات و راهپیمایی ها مورد استفاده است و برج آزادی نیز حتی با وجود ساخت برج میلاد در این شهر به عنوان نماد شهر تهران شناخته میشود. شاید معماری مدرن که دارای مایه های سنتی و ایرانی است و همچنین قدمت و وقایع رخ داده در این میدان باعث میشود که این برج همچنان به عنوان نمادی از پایتخت ایران یاد شود.
اگر مایل هستید درباره ی تاریخچه ساخت و مراحل ساخت و همچنین مشاهده ی طرح های اولیه و طرح های دیگر ارائه شده برای برج شهیاد بیشتر بدانید، پیشنهاد میکنم حتما به این لینک مراجعه کنید.
نظر شما در باره این برج چیست؟ آیا هنوز میدان آزادی به عنوان نمادی از شهر تهران شناخته میشود یا برج میلاد؟ آیا تا به حال با دقت به بنا و معماری این برج نگاه کرده بودید؟ نظر خود را در زیر همین پست برای ما ارسال کنید.
همچنین اگر شما هم اطلاعاتی درباره ی این مطلب و یا علاقه مند به همکاری در این بخش هستید و اطلاعاتی جالب از تاریخ و مراحل ساخت و طراحی بنایی دارید برای ما ارسال کنید.
منبع: دانشنامه آزاد ویکیپدیا (با دخل و تصرف )
سایت معمار کده
در همین زمینه بخوانید:
reihaneh