نگرش کلی
دلایل توسعه مادر شهرهای مدرن گوناگون هستند. بلومنفلد در دهه 1960 به رشد جمعیت ، مهاجرت به شهرها ، پیشرفت تکنولوژی ، پیدایش حمل و نقل سریع ، حرکت جمعیت به حومه‌ها به علت نامساعد بودن شرایط محیطی در مرکز شهر ، و تبدیل مرکز شهر به محل کار اشاره می‌کند. او معتقد است که پیدایش پدیده «کلان شهر» یک تحولی جدید و اساسی در تاریخ بشر است. در حالی که در آغاز صنعتی شدن مهاجرتهای شهری مرکزگرا هستند، پس از این مرحله چون هسته مرکزی شهر به حالت انفجاری در می‌آید مهاجرتهای مرکز گریز آغاز می‌شوند.
تاریخچه پیدایش کلان شهرها
بنابراین پیدایش کلان شهر با گسترش شهر به بیرون و پیدایش حومه نشینی همزمان واقع می‌شود. «مادر شهرهای» اولیه بر مبنای نظر بلومنفلد حوزه‌ای از تمرکز 500000 نفر است که شعاع حرکت از درون به مرکز در حدود 40 دقیقه با وسایل حمل و نقل سریع است. در مادر شهر مشاغل تخصصی و تقسیم کار پیچیده است. حمل و نقل امکان حرکت را در نقاط مختلف شهر پدید می‌آورد. در نتیجه تغییر محل کار آسانتر می‌شود و افراد بیشتر مشاغل خود را عوض می‌کنند.
هسته مرکزی مادر شهر
هسته مرکزی «مادر شهر» بسیار متراکم است، هم از نظر فعالیتهای اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و هم از نظر جمعیت. البته جمعیت هسته مرکزی مادر شهر در روز و شب یکسان نیست. بطوری که در طول روز هسته مرکزی انباشته از جمعیت می‌شود. و شبها مراکز شهر بجز بعضی محلات فقر نشین که در اطراف هسته مرکزی وجود دارند از جمعیت خالی می‌شود. چون بیشتر مناطق مسکونی خارج از هسته مرکزی واقع شده است.
اجزا کلان شهر
- مجتمع اقتصادی مرکزی ، که متشکل از ادارات دولتی و موسسات خصوصی و بخشهای خدمات شهری است.
- مناطق مسکونی با وسایل و خدمات وابسته به آن.
- کارخانه‌ها و تاسیسات صنعتی وابسته به آن.
- زمین‌ها و فضاهای باز.
عقیده کستلز در مورد کلان شهر
|
او معتقد است که مادر شهر در واقع باز تولید یک شکل فضایی جدید در جهان سرمایه داری پیشرفته است. این امر حاصل یک جریان کلی است و ابتکاری در شکل شهر محسوب می‌شود. مادر شهر مدرن تنها یک محیط شهری بزرگ با جمعیت زیاد نیست و وجه تمایز آن پراکندگی فعالیتها در فضا، کارکردها و گروهها، و وابستگی متقابل آنها از طریق پیوند جغرافیایی مناطق مختلف می باشد. در این فضا فعالیتهای گوناگون دیده می شود، از جمله تولید (که شامل تولید کشاورزی هم می‌شود) مصرف (به منبع وسیع آن) ، مبادله و مدیریت. |
تکنولوژی و کلان شهر
بدون شک تکنولوژی نقش بسیار مهمی در پیدایش مادر شهر داشته است و این امر هم از طریق جریان تولید جدید و هم از طریق جریان مصرف جدید در کنار پیدایش وسایل حمل و نقل سریع پدید می‌آید. با توسعه و پیشرفت صنعت و کشف انرژی برق و استفاده از خطوط حمل و نقل زیر زمینی امکان تمرکز نیروی انسانی در اطراف واحدهای تولیدی پدید می‌آید. وسایل حمل و نقل عمومی مناطق گوناگون مادر شهر را پیوند می‌دهد. بطوری که در زمان کوتاهی می‌توان به نقاط مختلف مادر شهر دسترسی داشت.
به علت تغییرات وسایل ارتباطی و پیشرفت تکنولوژی تحول اشکال شهری در ارتباط با مناطق اطراف فراهم می‌آید. بطوری که فعالیتها بخصوص در بخش تولید دگرگون می‌شوند. یعنی صنعت دیگر تحت تاثیر عامل تغییر ناپذیر مکان قرار ندارد (عواملی مانند مواد خام و یا بازار) ، اما بر عکس به نیروی ماهر انسانی و محیط صنعتی و تکنولوژیک وابسته است و پیش از پیش لازم است که صنعت بخشی از نظام شهری باشد. در حالی که در مرحله نخست ، توسعه صنعت تحت تاثیر عوامل کارکردی مثل مواد خام ، منابع ، و مجاری خروج قرار داشت.
عامل موثر در منطقه کلان شهر
اما نباید تصور کرد که منطقه مادر شهر فقط تحت تاثیر عامل تکنولوژی قرار دارد زیرا مادر شهر یک پدیده ساده نیست. مجموعه‌ای از عوامل نیروهای تولیدی ، روابط اجتماعی جدیدی را پدید می‌آورند که در قالب شیوه فرهنگی خاصی تجلی پیدا می‌کند. پیوند میان فضا و تکنولوژی مهمترین رابطه میان مجموعه ساخت اجتماعی و این شکل شهری است. پراکنده شدن شهر و گسترش آن پیدایش منطقه‌های کلان شهری رابطه نزدیکی با سرمایه داری پیشرفته دارد که جامعه توده و ارتجلی پیدا می‌کند.
تمرکز انحصاری سرمایه و سازماندهی واحدهای بزرگ تولیدی منشا اصلی عدم تمرکز فضایی سازمانهایی است که از نظر کارکردی به هم وابسته هستند. وجود شرکتهای بزرگ تبلیغاتی و استانداردیزه شدن تولیدات و قیمتها ، پراکنده شدن مناطق مسکونی و پیدایش مکانهای خرید در مناطق گوناگون را میسر می‌سازد که خطوط حمل و نقل سریع تمامی این نقاط را به یکدیگر پیوند می‌دهد.
منبع : دانشنامه رشد